نووسین: شارا تاهیر
کاتێک باسی تراوما دەکەین ئەوە لە جێی خۆیەتی گەر بە کورتیش بێت باس لەوە بکەم کە مێشکی مرۆڤ لە دۆخی تراومادا چۆن ئیش دەکات، چونکە تراوما لە سەر ئاستی تاکە کەسدا وە لە ئاستی گروپیشدا هەمان میکانیزمە. هەڵبەت لێرەدا مەبەستم زیاتر لە دۆخی بیرچوونەوە و سڕبوونی مێشکە وەک میکانیزمی بەرگری بۆ هەڵکردن و خۆگونجاندن لە گەڵ ڕووداوی تراوماتیکیدا. بیرچوونەوە بۆ خۆپاراستن و بەرگە گرتنی ژیان. چونکە بۆ کەسی دەربازبوو ململانێکە لە گەڵ مەرگ و کارەستباری مەرگدا نییە بەڵکو شەڕی گەورە لە گەڵ دەربازبوون و ژیانە. گرفتی گەورە بۆ کەسی دەربازبوو مانەوەیە نەک لە ناوچوون.
سەرەتا گرنگە بزانین کە ئێمە هیچ ڕووداوێک و دۆخێک بە پەتی و رووتی وەک خۆی وەرناگرین و تۆماری ناکەین، بەڵکو پیشتر دەبێت لە دەروون و مێشکماندا وێنا و خەیاڵی بکەین. دەبێت وێنایەکی پێشوەختمان هەبێت تا بتوانین بە هۆیەوە و لەڕێیەوە وێنای دۆخەکە یان ڕووداوەکەی پێ ئەزمون بکەین( ئەم کارەیش وەزیفەی ئەو بەشەی مێشکە کە بە کۆرتێکس ناسراوە). کەواتە بۆ ئەزمونکردن و دووبارە ئەزمونکردنەوەی ڕووداوێک یان دۆخێک بەر لەوە پێویستمان بە وێنای خودی ئەو دۆخەیە یان ڕووداوەکەیە. بەم واتایەش لە یادی ئەنفالدا، ئێمە پێویستمان بە خەیاڵ کردن وێناکردنی خودی ئەو دڕەندەیی و وەحشتناکییە کە خودی ئەنفال بە سەر دەروون و یادەوەری ئێمەیدا وەک نەتەوە هێناویەتی. بۆ ئەوەی ئەم کارەیش بکەین پێویستە ئیدراکی تەواو و مەعریفەتی تەواومان لە سەر مەرگ هەبێت، کە ئەمەیش ئەو کاتە مومکنە کە مەعریفەتی تەواومان لە سەر خودی ژیان هەبێت. چونکە ڕوبەڕوبوونەوە لە گەل مەرگ دیوەکەی تری روبەروبوونەوەیە لە گەڵ ژیان، ژیان وەک خاڵی دەستپێکی مردن.
ڕازیبوون بە قەدەری دەربازبووەکان هەم وەک قوربانی وە هەم وەک پاڵەوان خۆی پارادۆکسی تراومایە، چونکە بە دیوێکدا دەربازبووەکان سەر بە ئەفسانەی پاڵەوانەکانن وەلێ پالەوانیش نین چونکە بێ دەسکەوت و بێ سەرماییەن و هیچ شەڕێکیان نەبردۆتەوە، کەسانێک و خودگەلێکی تازەن کە لەوەی پێش ڕووداوەکە ناچن. لە یەک کاتدا هەم هەست بە شەرم وە هەم هەست بە گوناه دەکەن ، شەرمی مانەوە و دەربازبوون، ئەوەی کە دەیانهاڕێت و ئازاریان دەدات خودی ڕووداوەکە نییە بەڵکو ئەشکەنجەی ئەوان ئەو ڕاستییە تاڵەیە کە بە جێماون و مەرگ نەیتوانیوە وەک کەسە لە دەستچووەکانیان زەفەریان پێبەرێت و لە ناویان ببات،. ئەمەش تراژیدیای دەربازبوونە لە دۆخی کارەساتبار و ڕووداوی تراوماتیکیدا، مەرگەساتەکە خودی مانەوەیە نەک مەرگ، تراژیدیای مانەوە و دەربازبوون لە خودی لەناوچوون و مردن بە ئازارتر و وێرانکەرترە، مرۆڤ زیاتر دەکوژێت. ئەم ئازار و سەرگەردانییەی پاڵەوانە/دەربازبووەکانە کە هەم وەک گێرانەوە وە هەم یادەوەریش نەوە دوای نەوە وەک میراتی دەمێنیتەوە.
گەر گرفتی گەورە لە تراومادا ئەوە بێت کە مرۆڤ دەکەوێتە دۆخێکەوە کە هیچ ناتوانێت وێنا و خەیاڵی ئەوە بکات کە ڕوویداوە یان ڕوودەدات، هەر بۆیەش هەموو ئەزموون وێنا و ئیدراکی پێشوەختی بۆ دروستکردنی مانا و تێگەیشتن هاڕە دەکات و لەت و پەت دەبێت، هەموو توێژاڵ و قاوغە بەرگرییەکانی لێکشیتاڵ دەبێت و دەدرێت، ئەوا وەزیفەی گەورەی مێشک لەو کاتانەدا کۆکردنەوەی ئەم پارچانەی دەروونە نەک تەرکیزکردن لە سەر خودی ڕووداوەکە و تۆمارکردنی وەک حەقیقەت. خودی ئەم پرۆسەیە واتە پرۆسەی کۆکردنەوە و ڕێکخستنەوەی دەروون لە دۆخی تراوماد وا دەکات کە مێشک خۆی سڕکات خودی ئەزمەنونەکە وەک خۆی بە هەموو وەحشناکیەکەیەوە تۆمار نەکات، مێشک سڕدەبێت تا خۆی کۆکاتەوە، ئەم سڕبوونە بە ئاگاوە ڕوونەدات مرۆڤ لەو کاتانەداهیچ دەسەڵاتێکی بە سەر ئەم میکانیزمە بەرگرییەی مێشیکدا نییە، واتە مێشک و دەروون بە دیوێکدا بەشێک لە ڕووداوەکە هەڵدەمژێت وەلێ بەشێكی تریشی هەر لە ناو ڕووداوەکەدا ون دەبێت و دەتوێتەوە، چونکە لە توانا و قودرەتی مێشکدا و دەرووندا نییە تا تۆماری بکات و جارێکی تر بمانداتەوە. کەواتە تراوما ئەوە نییە کە بە سەرماندا ڕوودەدات بەڵکو ئەوەیە کە بەهۆی ڕووداوەکە لە ناو هەناو و دەروونماندا ڕوودەدات وئەزمونی دەکەین. .تراوما ئازار و زامێکە سەر بە جیهانی ناوەوەی مرۆڤە نەک ئەوەی لە دەرەوە ڕوودەدات.
گەر ئەنفال وەک تراومایەکی نەتەوەیی ببینین ئەوا کاتی ئەوە هاتووە بپریسن و بڵێن دوای ئەوە هەموو ساڵە بە سەر ئەنفال و وێرانکارییەکانی ئەنفال: ئەنفال وەک یەکێک لە وەحشتناکترین و دڕندەترین تاوانەکانی ڕژێمی بەعس بۆ سەر میللەتی کورد، چی فێربووین؟ ئایا ئەنفال وەک تراومایەکی نەتەوەیی و کەلتوری لە هزر و یادەوەری ئێمەدا وەک دەربازبووی چنگی ئەو تاوانە خۆی نمایش کردووە؟ جارێکیتر توانیومانە خودی تاوانەکە وەک ئەوەی ڕوویدا، بگێڕینەوە؟ یان ئەنفال ڕۆحی سڕکردووین هێشتا لە بەستەڵەکی ئەو ڕووداوەدا تەزیوین، ئێستاشی لە گەڵدا بێت هۆشمان نەهاتۆتەوە بەر خۆمان و زمانمان گۆ ناکات تا چیرۆکی دەربازبوونی خۆمان لە وەحشتناکی ئەو تاوانە دا بگێڕینەوە. بۆچی زمانی گێڕانەوە و یادکرنەوە هێندە زەلیلە لە ئاست دڕەندەیی تاوانەکە؟ ئایا کێشەکە لە خودی زماندایە بەو مانایەی کە زمان خۆی نوقسانیەکەیە و خۆی نادات بە دەستەوە بە مانا لاکانییکەی، یان ساڵانە یادی ئەنفال لە ڕێی بیرچوونەوە و خۆ گێلکردن لە حەقیقەتی ڕووداوەکە_تاوانەکە دەکەینەوە، یادیدەکەینەوە تا زیاتر و زیاتر لە یادەوەریماندا کاڵبێتەوە و بیرچێتەوە!
ئایا لە سەر ئاستی نەتەوە ە سیاسەتدا توانیومانە خودی مەرگ و هەڕەشەی مەرگ بخەینەوە ناو ئەو ئەزموونە تراماتییکیەوە، و جارێکیتر لە ناو خودی ئەو تاوانەدا ئەنفال بخوێنینەوە؟ یان هەر ئەوەندە بەسە هەموو ساڵیک بڵێن مەرگێک ڕوویدا، تاوانێک کرا و جینۆساید کراین، کورد مەرگێکی بە کۆمەڵی بە چاوی خۆی بینیی. سیاسی و میدیای کوردی بە هۆشێکی سڕەوە بە زمانێکی لەرزیوەوە دیسان خەریکی قوربانیزەکردنی خۆیەتی وەک میللەتێکی لێدراو، ئیتر بەمەیش پێوایە ئیشی وەک سیاسییەک کردووە و ویژدانی خۆیشی بەرامبەر ئەو تاوانە ئاسودە کردووە، لە کاتێکدا خودی ئەم بە قوربانیکردنە هەر لە سەرەتاوە لە خزمەتی نەیار و دوژمنەکانی کوردە. بەم ڕیتوالە سواوەیش ئێمە نەک خزمەت بە خۆمان ناگەیەنین وەک ئەنفالکراوێک، هەمیشە لەبار لە بەردەم هەڕەشەی ئەنفالێکی تردا. بەڵکو خودی جەختکردنەوە لە سەر قوربانیکردن، خۆی میکانیزمێکی سیاسی و ئایدۆلۆژییە ڕێخۆشکەرە بۆ مەهانە هێنانەوە بۆ قڕکردن و لە ناوبردنی هەر گروپ و کەمیینەیەک. واتە سیاسی و میدیای کوردی بە ئاگاوە بێت یان بێ ئاگا لە خزمەتی ئەنفالچیەکاندان. بە مانایەکیتر گوتاری سیاسی میدیای کوردی وەک شایەتحاڵێکی ساختەی ڕووداوەکە کاردەکەن کە ئەمەیش لە هەناوی سیاسەت و ئایدۆلۆژیاوە هاتۆتە دەرێ. نیشاندانی ئەنفالکراوەکان وەک قوربانی قازانجەکەی هەر ئەوەیە کە سیاسی و میدیای کوردی لە ڕووی ئابووری وسایکۆلۆژییەوە دەتوانن لە سەر پاشخانەکەی بژین.
