موحسین ئەدیب

خاڵی هاوبەشی نێوان (مۆدێلەكان، سیاسیە پۆپۆلیستەكان، واعیزە دینییەكان)چییە؟

ئێستا لەهەموو سەردەمێك زیاتر شەڕی نێوان (بینەر) و (بینراو)ە، بینەر هەڵگری زۆر مانایە بەڵام زەقترینیان: بینەریی (بێ‌ دەسەڵاتییە). بینراویش بەهەمان شێوە بەڵام زەقترین مانای (دەسەڵاتدارییە)”پێشتر لەسەر ئەم دوو چەمكەم نوسیوە”.
 لەسەدەكان ‌و هەزارەكانی رابردوودا، هەمیشە ژمارەی بینەرە بەڕێزەكان…! زۆر كەمتر بوون لەبینراوە دەسەڵاتدارەكان…!، بەڵام نێت‌ و بەتایبەت سۆشیاڵ میدیا زەمینەیەكی خولقاندوە كە ئیدی بینەرە بێدەسەڵاتەكانی جاران، لەهەوڵی ئەوەدان ببنە بینراوی دەسەڵاتدار.
لەبەر ئەوەی پێشتر بینراوەكان كەمبوون، زۆر سانا بەهاش بەتەنیشت كاڵاكانەوە دەبوونە بینراو، بەڵام ئێستا لەبەر ئەوەی ژمارەی بینراوەكان روو لەهەڵكشانە ئیدی زۆر سانا بینراوەكان بەهایان كاڵدەبێتەوە‌و زیاتر خەریكی پیشاندانی كاڵان، بەتەنهاش هەڵكشانی ژمارەی بینراوەكان هۆكاری كاڵبونەوەی بەهاكان نییە، بەڵكو پەیوەندی بە گەوهەری كاڵا خۆشییەوە هەیە، چونكە كاڵاكان لەبازاڕدا زیاتر لەبەهاكان خێراتر ساغدەبنەوە‌و كڕیاریان زۆرە.
بۆیە ئێستا هەموان هەوڵی ئەوە دەدەن شوناسی كاڵابوون ببەخشن بەشوناسی خۆیان، چونكە شوناسی بەكاڵا بوو زووتر ساغدەبێتەوە، بەتەنها ئەمەش نا، بەڵكو هۆكاری دووەمیش ئەوەیە كە كاڵا دەتوانێت شەڕی كاڵا بەكات، بەواتای ئەوەی بەها شەڕی كاڵای پێناكرێت، بۆیە تۆش ناچاری قۆڵی لێهەڵماڵی‌و دارو نەدارت بكەیتە كاڵا، نەتیجە بازاڕی تۆش گەرمدەبێت، خەڵك دەتناسێت، دەبیتە بینراو‌و دەسەڵات‌و پارەش پەیدا دەكەیت. گرفتەكە ئەوەیە لەم پڕۆسەیەدا خۆت‌و شوناسەكەشت بەسەركەوتوو دەزانیت. ئاگات لەوە نییە هەم خۆت‌و هەم شوناسەكەشت دۆڕاندوە.

تێبینی بكەن: ئێستا كێن ئەوانەی زۆر بەدەرەوەن‌ و زۆر بینراون‌ و زۆرترین فۆلۆوەر ‌و لایك‌ و ڤیوو‌ و سەبسكرایبەریان هەیە؟ ئەتوانین لەسێ گروپدا كورتیان بكەینەوە: سیاسییە پۆپۆلیستەكان، مۆدێلەكان، واعیزە ئاینییەكان. 
یەكەم: (سیاسییە پۆپۆلیستییەكان)ی كۆی پارتە جیاوازەكان، لەسەر ئاستی دونیا‌ و لەكوردستانیشدا ژمارەی پێوانەییان تۆماركردووە لەسۆشیاڵ میدیادا، دەوڵەمەندترین ‌و دەسەڵاتدارترینن، تەنها هۆكاریش ئەوەیە شوناسی خۆیان‌ و شوناسی پارتەكانیشان تەحویلكردوە بۆ كاڵا‌ و شەڕی شوناسە بەكاڵابوەكانی ئەوانی دی پێدەكەن. بۆیە دەبینیت چەندێك ژمارەی حیزب‌ و سیاسییە پۆپۆلیستەكان هەڵبكشێت ئەوەندەش گەندەڵی لەهەڵكشاندایە، بەها سیاسییەكان وندەبن‌ و دامەزراوە‌ و پڕنسیپە باڵاكانی دەوڵەتداری نغرۆ دەبن ‌و سیاسەت بەهەموو مانایەك لەفەزیلەت خاڵیدەبێتەوە.

دووەم: (مۆدێلەكان)ی هەموو دونیا‌و كوردستانیش دیسان لایك‌ و ڤیو ‌و فۆلەوەریان فڕیوە، چونكە زۆر ساناتر لەسیاسییە پۆپۆلیستەكان جەستەی خۆیان كردوە بەكاڵا. كێشە ئەوەیە ئەمە بەئازادی مێینە ببینیت، لەكاتێكدا هەر لەخودی پڕۆسەی بەكاڵابونەكەدا شتێك نەماوەتەوە بەناوی مێینەوە. لێرەوەیە رۆژ بەڕۆژ ژمارەی مۆدێلەكان هەڵدەكشێن، بەڵام داخرانی كۆمەڵایەتی‌و توندوتیژی‌و ئەتككردنی مافی مێینە نەك كەمی نەكردوە بەڵكو لەهەڵكشانی زیاتردایە. (رەنگە یەكێك لەهۆكارەكانی پەیدابوونی مۆدێلی هاورەگەزخوازانیش هەر پەیوەندی بەوەوە هەبێت بەكاڵابوون كیمیایە‌و بەزوترین كات‌و پڕبینەر‌و پڕ پارەت دەكات)!..

سێهەم: (واعیزە ئاینییەكان)یش لەسەر ئاستی دونیا‌و لەهەرێمی كوردستانیش، لەبری ئەوەی پێچەوانەی دوو گروپەكەی دی كاربكەن، بەها بۆ هەمووان بگێڕنەوە، تەواو بەپێچەوانەوە ئاین‌و بەها ئاینییەكانیان كردوە بەكاڵا‌و شەڕی كاڵاكانی دیكەی پێدەكەن، لەمەشدا سەركەوتوبوون.

ئێستا واعیزە دینییەكان ژمارەی لایك‌و سەبسكرایبەر‌و ڤیو‌و فۆلەوەرەكانیان ئەگەر زیاتر نەبن لەدوو گروپەگەی سەرەوە ئەوا كەمتر نین. نەتیجەش ئەوەیە كە ژمارەی دیندار زیادی كردوە، بەڵام كۆمەڵگا‌و دیندارەكان لەبری بەهای دینی‌و رۆحی، كاڵای دینیان دەرخوارد دەدرێت، ژمارەی پەرستگاكان رۆژ بەڕۆژ لەزیادبوندان بەڵام رێژەی تاوانیش بەتەنیشتییەوە لەهەڵكشاندایە. 

ئاینییەكان هەڵەیەكی گەورە دەكەن زۆربوونی ژمارەی دیندارەكان بەسەركەوتنی ئاین بزانن(ئەگەر وابێت كەواتە مەلا‌و قەشە‌و واعیزەكان لەپێغەبەرەكانیان ئیماندارتر‌و سەركەوتوتر‌و باشترن، چونكە هەمیشە كەمینەیەكی زۆر كەم بڕوایان بەپێغەمبەرەكان هێناوە، خۆ ئەمە هەر لەخۆوەوە نییە، بیرێك لەمە بكەرەوە؟!)، هەمیشە زۆربوونی ژمارەی دیندار لەسەر حسابی كاڵبونەوەی كوالیتی‌و گەوهەری دین‌و ئیمان دەكەوێت(كاتێك شیعری كلاسیكی ئێمە پڕیەتی لەزەمكردنی واعیزە دینییەكان هەر لەبەر ئەمەبووە كە وەختی خۆشی واعیزەكان ئاینیان وەك كاڵا فرۆشتوەتەوە). 
زۆربونی ژمارەی دیندار پەیوەندی بەسەتحیكردنییەوە هەیە، پەیوەندی بەبچوكردنەوەیەتی بۆ كۆمەڵێك شكڵیات‌و حەرەكات‌و تەقسی بێ گیان‌و بەبتكردنییەوە هەیە(ئەو بتەی پێغەمبەركان بۆ شكاندنی هاتون..!)، ئەمەش دوو زیانی گەورە بەگەوهەری ئاین دەگەینێت:
یەكەم: وەك وتمان ئەیكات بەبونەوەرێك هەموو شتێكە جگە لەئاین.

دووەم: كاتێك كردت بەكاڵا، ئیدی هەم موشتەری زۆر دەبێت‌و زۆرترین مێشی لێوە دەئاڵێت، هەمیش زۆر سانا هەموان وەك دیندارەكان‌و بگرە زیاتریش دەتوانن بازرگانی بەئاینە بەكاڵابوەكەوە بكەن(تێبیی بكەن ئێستا ئەوانەی بەپارتی عەلمانی ناسراون، هێندەی ئیسلامییەكان‌و بگرە هەندێ‌ جار زیاتریش بازرگانی بەئیسلامەوە دەكەن، لەمەشدا ئیسلامیەكان تاوانبارن چونكە ئیسلامیان وەك ئاین هێندە سەتحی كردۆتەوە هەموان هەتا ئەنتی ئاینییەكانیش دەتوانن ئاڵوگۆڕ‌و كڕین‌و فرۆشتنی پێوە بكەن((بێگومان ئەمە بۆ ئاینەكانی دیش كەم تا زۆر راستە، سەیری مامەڵەی ترەمپ بكەن لەگەڵ مەسیحیەت‌و بەتایبەت مەسیحییە زایۆنییەكاندا… نمونەی تر زۆرن لەدونیادا)).
ئێستا ئەگەر ئەمەی سەرەوە جێبەجێ بكەین بەسەر (سەما)‌و (تەراویحەكە)ی سەهۆڵەكەی سلێمانیدا، زۆر سانا هاوكێشەكەمان بۆ رونتردەبێتەوە: سەیركە كچ‌و كوڕەكە جەستەی خۆیان وەك كاڵا نمایش دەكەن، دیندارەكانیش بەهەمانشێوە جەستەی خۆیان لەتەراویحەكەدا نمایش دەكەن، هەر یەكەی بەجۆرێك، بەڵام لەگەوهەردا هاوشێوە، چونكە نە سەماكەرەكان سەماكەیان رەهەندی رۆحی هەبوو ((رەنگە بۆ پەیداكردنی مشتەری ئەمەیان كردبێت، چونكە وەك رونبویەوە ئەم دوو سەماكەرە لەهەولێر ئەكادیمیای فێركردنی سەمایان هەیە، رەنگە ویستبێتیان لەسلێمانیش لقێكی تر بكەنەوە‌و ئەمەیان وەك ریكلام‌و بۆ ناساندنی خۆیان كردبێت)). نە نوێژخوێنەكانیش لەتەراویحەكەیاندا خەریكی پەرستشبوون‌و نەئاگایان لەخوای خۆیان هەبووە، چونكە دیارە پەرستشی راستەقینە پێویستی بەخۆنمایشكردن نییە، بەڵكو پێویستی بەشوێنێكی ئارام‌و دوور لەفەوزا هەیە، پەرستش كارە نەك پەرچەكردار، پەرستش خۆشەویستی‌و جوانی ئاڕاستەی دەكات، نەك رەق‌و ناشیرینی، پەرستشی راستەقینە هێورت دەكاتەوە، دەهریت ناكات..!

تێبینی بكەن: گروپەكەی دیش واتە (سیاسییە پۆپۆلیستەكان) هەریەكە لای خۆیان ویستیان ئەم هەلە بقۆزنەوە بۆ تەحقیقی كۆمەڵێك ئامانج. سیاسییە پۆپۆلیستەكانی ناو ئۆپۆزسیۆن وێڕای ئەوەی كۆنزەرڤاتیڤانە تەختییەی سێ رواوەكەیان كرد(مەسەلەی قورئانەكەش) لەپێناو راكێشانی سەرەنجی دیندارە زۆرو زەوەندەكان‌و كۆكردنەوەی لایك‌و ڤیو‌و دواجاریش بردنەوەی كورسیەكی زیاتر لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا. هاوكات كردیانە ئامڕازێكیش بۆ زیاتر كوتانی دەسەڵات، بەو بیانوەی دەسەڵات ئەمە بۆیە دەكات تا خەڵك كێشە بنەڕەتییەكانی بیربچێتەوە(وەك ئەوەی خەڵك بەملیۆنان لەسەر جادە بوبێتن‌و ئەم سەما‌و قورئانە ساردی كردبێتنەوە)!!.
هاوكات سیاسییە پۆپۆلیست ‌و بەرژەوەند گەراكانی ناو دەسەڵاتیش كردیانە هەلێك بۆ ئەوەی پێمانبڵێن: بەتەنها دەسەڵات ناشیرین‌و بێ پڕەنسیپ‌و پڕ كێشە نییە، بەڵكو كۆمەڵگاش ناشیرین‌و پڕ كێشە‌و بیمارییە، دەسەڵاتی نەخۆش‌و ناشیرین رەنگدانەوەی كۆمەڵگایەكی ناشیرن‌و نەخۆش‌و بیمارە.
گرنگە ئاماژە بەوە بكەین، كە لەروكەشدا وادەردەكەێت كە مۆدێلەكان‌و دوو سەماكەرەكە‌و تەراویحگەراكان، واعیزە ئاینییە دژەكان‌و سیاسییە پۆپۆلیستەكانی ناو ئاڕاستە جیاوازەكان دژی یەكدی بن‌و سەنگەریان لەیەكتر گرتبێت، بەڵام لە لەگەوهەردا‌و لەقوڵاییدا خزمەتی یەكدی دەكەن، نان بۆ یەكدی پەیدا دەكەن، ئەوان بێ یەكدی ناژین، بێ یەكدی لەبرسا دەمرن، چەندێك مۆدێلەكان كاڵاكانی خۆیان نمایش بكەن، لەبەرامبەریشدا دینی بەكاڵابووش نەك ناشكێت بەڵكو برەوی زیاتر پەیدا دەكات. 
بەهەمان شێوە سیاسییە پۆپۆلیستە چاوچنۆكەكەی ناو ئۆپۆزسیۆن خزمەتی گەورە بەسیاسیە پۆپۆلیستە گەندەڵەكەی ناو دەسەڵات دەكات. ئیسلامییە پۆپۆلیستەكان خزمەتی (عەلمانی)یە پۆپۆلیستەكان دەكەن، سوونە توندڕەوەكان خزمەتی شیعە توندڕەوەكان، مەسیحییە تونڕەوەكان خزمەتی ئیسلامییە توندڕەوەكان، بەهەمانشێوەش تورك‌و عەرەب‌و جولەكە‌و فارس‌و كوردە… رەگەزپەرستەكان لەرووكەشدا دژی یەكن، بەڵام لەگەوهەر‌و قوڵاییدا وزە بەیەك دەبەخشن، وەك مشە خۆرەكان لەسەر یەك‌و دواجار لەسەر كۆمەڵگاش دەژین. ئەمانە هەرهەموشیان بەتەنها خەمی ئەوەیانە ببینرێن واتە ببنە بینراو، ئیدی چۆن دەبینرێن گرنگ نییە، دواجاریش ئەوەی براوەی یەكەم‌و سود لەم شەڕی بەبینراوبوونەی كالاكان وەردەگرێت سەرمایەداران‌و سیستمی سەرمایەدارییە(ببینە ئێستا دەوڵەمەنترینەكانی جیهان خاوەنی دەزگاكانی سۆشیاڵمیدیان…!)، ئینجا پاڕادۆكسەكە لەمەدایە واعیز‌و توندڕەوە دینییەكان‌و سیاسییە رەگەزپەرستە پەتەڕییەكان ئەم هەموو خزمەتەی سەرمایەداری دەكەن‌و دواتریش كۆی كێشەكانی رۆژهەڵات‌و دونیای ئیسلام دەخەنە پاڵ ئەمریكا‌و ئەوروپا‌و زایونیزمی جیهانی..!
 
لەكاتێكدا ئەم بەكاڵاكردنەی (جەستە، سیاسەت، ئاین) هیچ نییە جگەلە پراكتیككردنی یەكێك لەبنەماكانی سیستمی سەرمایەداری كە دەڵێت:”هەمیشە كڕیار لەسەر حەقە”، لێرەوە ئەم سێ گروپە هیچ ناكەن جگە لەجێبەجێكردنی خواستی كڕیارەكانیان، واتە (مۆدێلەكان) لەبری ئەوەی رۆحییەتی جوان‌و ژیاندۆستی مێیە پیشانی كۆمەڵگا بدەن، جەستەی بەكاڵابویان نمایش دەكەن. (پۆپۆلیستەكان) لەبری ئەوەی بەها سیاسیەكان‌و فەزیلەتمان بۆ بگوازنەوە، بەهەر كلۆجێك بێت خەریكی رازیكردنی وەرگرن، بەهەمانشێوەش (واعیزەكان) لەبری ئەوەی رۆحی دین‌و بەهاكانیمان بۆ بەیان بكەن شكڵی دین‌و خوارەفمان دەرخواردەدەن، هەرسێكیشیان بێ جیاوازی شوناسەكانیان كردۆتە كاڵایەك‌و ئامانجی ئەوەڵ‌و ئەخیریان رازیكردنی موشتەرییە، نەك بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری‌و رۆحی موشتەری.
لەكۆتاییدا: ئەگەر هۆكاری هەموو ئەم بیمارییانەش لەرستەیەكدا كورت بكەینەوە، ئەوا دەبێت بڵێین ئێستا كوردستان‌و جیهانیش لەقۆناغێكی راگوزەردایە، لەم قۆناغەشدا هەمیشە كاڵا بەسەر بەهادا زاڵە، بەڵام هەر نەتەوەو كۆمەڵگا‌و گروپ‌و پارتێكی سیاسی زوتر لەوانی دی لا بەلای بەها‌و پڕەنسیپەكاندا بكاتەوە براوە دەبێت.