نووستن: د. كامەران مەنتك
چۆن دەستەبژێرەكان دەتوانن برەو بەكۆیلایەتی بدەن ورادەی ملكەچبوون بۆ دەسەڵاتدارەكان هیندە تۆخ بكەنەوە، كە بۆ ماوەیەكی زۆر نەك هەر بەردەوام بێت بگرە پیرۆزییەكی وای پێببەخشرێت، كە هیچ كۆیلەیەك بوێری ئەوە نەكات بەرەنگاری بێتەوەو تەنانەت بیر لە بەرەنگاربوونەوەشی بكاتەوە؟
یەكێك لە باشترین ئەو ئامڕازانەی لەم لایەنەوە بەكاردەهێنرێت مێژووە، سەرەتا هەوڵدەدرێت مێژووێكی تایبەت بەچینی دەسەڵاتدارەكان بنووسرێتەوە لەرووی بنەچەوە بیانگەڕێننەوە بۆ هێزێكی نەمر، بەتێپەڕینی كات روحێكی ئەفسانەیی بەو مێژووە دەكرێت وپایەی فەرمانڕەواكان بەرزدەكەنەوە بۆ رێزی خواوەندەكان، كاتێك كەسێكیش دەبێتە خواوەند، لەرێزی مرۆڤەكان دەردەچێت وهەمووان لەسەرەوەی خۆیانەوە دەیبینن، ئەو ترس وتۆقاندنە دەروونییەی لەرێگەی ئەو ئەفسانانەوە لە دەروونی كۆیلەكان دەچێنرێت، ملكەچبوونێك دروست دەكات، كە نەتوانێت، یاخود بەشێوەیەكی راستتر نەیەوێت سەری بەرزبكاتەوەو خۆبەخشانە كۆیلایەتییەكە قبووڵ بكات وگیان وماڵی خۆی بكاتە قوربان،
ئەمە بنەمای ئەو تیوورەیە، كە لەبواری سیاسیدا پێی دەگوترێت تیووری سیۆكراتی، یاخود ئاینی، كە فەرمانڕەواكان تیایدا خۆیان بەخوا یاخود بەجێگری خواوەندەكان، كەتیایدا سەرەتا فەرمانڕەواكان خۆیان بە خوا هەژمار دەكەن ودەستەبژێری دەسەڵاتداریش هەوڵدەدەن دامودەزگای تایبەت بە چەسپاندنی ئەو بیرۆكەیە دروست بكەن وبەخواكردنی فەرمانڕەوا بكەنە شتێكی سروشتی ومۆركی ئەزەل بوونی پێببەخشن، هەر بۆیە دەبینن لە مێژووی مرۆڤایەتی لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا زۆر لە فەرمانڕەواكان خۆیان بەخوا پێناسە كردووە،
ئەم شێوازە بیركردنەوەو خۆسەپاندنە لە ئەفسانەی زۆربەی گەلاندا هەیەو دواتر تێكەڵ بە ئاینەكانیش كراوە، هیچ ئاینێك نییە، لە ئایننە ئاسمانی وزەوییەكان كۆمەڵێك چیڕۆك ئەفسانە نەگێڕێتەوەو بایەخیان پێنەدات، رەنگ بێت لێرەدا باشترین نمونە، نەمرود بێت، كە خۆی بە خواوەند پێناسە دەكرد، هەرچەندە لەرووی مێژووییەوە بەم دواییە شوێنەوارناسی دەریخستووە، كە یەك نەمرود یەك پاشا نییەو بەڵكو بنەماڵەیەكی پاشایەتییەو لە زنجبرەیەك پاشا پێكدێت، بەڵام ئەوەی ئێمە لێرەدا پێویستمان پێیەتی دەقی چیڕۆكەكە خۆیەتی بۆئەوەی بۆچوونەكەی خۆمانی لەژێر رۆشناییدا شرۆڤە بكەین.
نەمرودا خۆی وەك خوا نمایش دەكرد، خەڵكەشی ئەمەیان قبووڵ كردبوو، كێشەی گەورەی نەمروود ئەوەبوو لە ناخەوە ئەو باوەڕی بەخۆی نەبوو، كە خوایە! رۆژێك لەگەڵ یەكێك لە وەزیرەكانی دەكەوێتە گفتوگۆو پێیدەڵێت:” دەزانی ئەو خەڵكە زۆر نەزانن، هەر بەڕاستی وا دەزانن من خوام!” وەزیرەكەشی بە شێنەیی وەڵامی دەداتەوەو دەڵێت:” كەواتە پێویستە بە هەموو توانایایەكت پارێزگاری لەو نەزانییە بكەیت”.
ئەو نمونە ئەوەمان بۆ روون دەكاتەوە، كە سەرباری ئەوەی دەستەبژێری ساختەی كۆمەڵگە بە هەموو شێوەیەك فەرمانڕەواكان گەورە دەكەن، بەڵام ئەوەی ئەو پڕۆسەیە تەواو دەكات ودەیگەیەنێتە ئەنجام، نەزانی خەڵكە، نەزانی ئەو پانتاییەیە، كە فەرمانڕەواكان ودەستەبژێرەكانیان كاری لەسەر دەكەن، بۆیە یەكەمین هەنگاو بۆ بەگژداچوونەوەی كۆیلایەتی، بەگژداچوونەوەی نەزانینە، ئەمەش وەك لەبەشەكانی پێشوودا ئاماژەمان پێكرد، لەرێگەی پەروەردەكردنێكی تەندروستەوە دەبێت.
هەر ئەو چیڕۆكەی نەمرودا خاڵێكی گرنگی ترمان بۆ روون دەكاتەوە، ئەویش ئەوەیە ئەگەر فەرمانڕەواكان خواش بن، لە كۆتایدا ناتوانن بەرگەی بچووكترین شت بگرن هەمیشە بەشێوەیەكی تراژیدیا ئامێز بەكۆتا دێن، وەك نەمرود چۆن بەهۆی پێشوولەیەكەوە كۆچی دوایی كرد، ئەو خوایەی بە هەزاران كەس لێی دەترساو كۆیلەو ملكەچی ببوون، لەكۆتایدا بەشتێك كۆچی دوایی كرد، تەنانەت ترسنۆكترین كۆیلەكانیش لێی نەدەترسان وبەئاسنترین شێوە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرد! ئەگەر لەو قۆناغەدا پرسیاری ئەوە لە خەڵك بكرابوایە،
كە دەشێت نەمروود لەرێگەی پێشوولەیەكەوە كۆتایی بەژیانی دێت،؟هەمووان بەگاڵتەوەپێكردنێكەوە گوێیان بۆ دەدێراو نەك باوەڕیان نەدەكرد، بگرە گومانیان لە ئاوەزی پرسیاركەریش دەكرد، دەكرێت ئەو وانەیە لەو چیڕۆكە هەڵێنجیین، كە ئەوانەی زیاتر لەخۆیان گەورە دەكرێن، هەمیشە بە بچووكی و بە قەبارەی راستەقینەی خۆیان سەردەنێنەوە!.
كەواتە دەتوانین بڵێین هۆكاری سەرەكی گەورەكردن ومەزن نیشاندانی فەرمانڕەواكان، خودی كەسایەتی خاوەن كۆیلەكان، یاخود فەرمانڕەواكان نییە، بەڵكو بەهۆی ئەو وەهم وئەفسانانەوەیە، كە لەلایەن دەستەبژێری ساختە، یاخود پیاوانی خاوەەن كۆیلەكانەوە دروست دەكرێن، كۆیلەكانیش بەهۆی نەزانییەكیانەوە، قەبارەكەی لەخۆی زیاتر گەورە دەكەن ودەیكەن بە وەهمی ئەو مێردەزمەیەی، كە هیچ كەسێك نەتوانێت رووبەڕوویان بێتەوە، بەڵام لەكۆتاییەكاندا بە ئاسانی بەدیاردەكەوێت، كە ئەوانە نەك ئەو قارەمانە نەبووینە، بەڵكو هێندە بوودەڵە بووینە،
كە لەدواجاردا نەك نیشانی دەدەن، كە خواو قارەمان نەبووینە، بگرە لە ترسنۆكە هەرە ترسنۆكەكانی سەردەمەكەی خۆیان بووینە، لەمێژووی نوێی ئێراقدا (سەدام حوسێن) مان بینی، كە چۆن وەك قارەمانێكی نەتەوەیی خۆی نیشان دەداو هەزاران مرۆڤی لەشەڕە بەكۆتا نەهاتووەكانی و لەزیندانە تاریكەكانی خۆیدا تەفروتونا كرد، دواتر خۆی لەكونێكدا حەشارداو بۆ چەند رۆژێك ژیان، نەك لەسەر زەوی جێگەی نەبووەوە، بەڵكو لەژێر زەویش بەترسەوە دەخەوت!.
ئەم شرۆڤە كردنە خاڵێكی گرنگی ترمان بۆ دەخاتە روو، ئەویش ئەوەیە زۆربەی كات گەورەكردنی فەرمانرەواكان بەو شێوەیەی، كە لەلایەن دەوروبەرەكەیەوە، یاخود لەلایەن دەستەبژێرەكەوە دەكرێت، هێندە لەپیناو خزمەتكردنی خودی فەرمانڕەواكەدا نییە، هێندە لەخزمەتی دەستەبژێرەكەدایە، ئەوان فەرمانڕەواكان دەكەنە ئەو بووكەڵە فریوخواردووەی، بەگوێرەی بەرژەوەندی ئارەزووەكانی ئەوان بجوولێتەوە! واتە لەراستیدا ئەوە دەستەبژێرەكانن لەرێگەی ئەو گەورەكردنەوە فەرمانڕەواكان فریودەدەن ودوچاری بەخ ولەخۆبایی بوونیان دەكەن،
وادەكەن جگە لەخۆیان و بایەخدان بەخۆیان چاویان هیچی تر نەبینێت ولەپەنای ئەمەشدا، ئەوان بەكردەیی دەسەڵات بەڕیوەبەرن وبەرژەوەەندییەكانی خۆیان بپاریزن، هەركاتیكیش بەرژەوەەندییەكانیان كەوتە مەترسییەوە، نزیكترین ئەو كەسانەی خۆیان وەك دۆست وكەسی نزیكی فەرمانڕەواكان نیشان دەدەن، لە دواوە خەەنجەری ژاراویان لێبدەن وقۆناغەكەی بەكۆتا دێنن، شانۆنووسی ئینگلیزی (ولییەم شەكسپیر) لە شانۆنامەی یۆلیۆسی تەزاردا ئەو حالەتەی زۆر بەجوانی شیكردۆتەوە، كاتێك لەكۆتایدا گەلەكۆمە لە تەزار دەكەن وهەوڵی كوشتنی دەدەن، لەدوا چركەدا تەزار چاوی بە پڕۆتۆسی هاوڕیی نزیكی خۆی دەكەوێت، كە لەدواوە بەخەنجەر دەیەوێت لێیبدات، بەر لەوەی پڕۆتۆس خەنجەرەكەی بووەشێنێت، یۆلیۆس تەزار وتە بەناوبانگەكەی دەدركێنێت:” تەنانەت تۆش ئەی پڕۆتۆس؟:، دوای ئەوە پرۆتۆس بە خەنجەرەكەی كۆتایی بەژیانی تەزار دەهینێت.
